Travma insanın ego bütünlüyünü təhdid edən,onun ruhunu sarsıdan hər hansı bir şiddətli faktordur. Travmada həyatımıza,bədənimizə,inanclarımıza,sevdiklərimizə qarşı bir təhdid var.Travma qəfildən, nə etsək də heç vaxt hazır olmadığımız vəziyyətdə varlığımızı təşkil edən fiziki,psixoloji faktorlara vurulan zərbədir.Bizi keçmişimiz və gələcəyimizdən (şiddətinə görə dəyişir) qoparan zamansızlıq halıdır.
Travma 2 cür olur: Fərdi və ictimai travmalar.
Fərdi travmalara işsizlik,boşanmaq,ayrılıqlar,ailə daxilində şiddət,təcavüz,yol qəzaları,xəstəliklər, fiziki qüsurlu olmaq,qəfil ölüm və sair halları daxildir.
Müharibə,terror,təbiət hadisələri ( zəlzələ, vulkan partlaması, sel və sair ), iqtisadi böhranlar isə ictimai travmalara aiddir.
Keçmişdə
başqa fəlakət qurbanları, ailə daxilində şiddətə məruz qalanlar,yaxın keçmişdə
doğmalarından birini itirənlər,istər ailə içində istərsə də iş yerində
emosional bağları zəif olanlar, xroniki xəstəliklərin daşıyıcıları,psixososial
problemləri olanlar travmanın təsirini ən ağır yaşayan riskli qruplardır.
Travmadan
sonra belə reaksiyalarla qarşılaşılır:
Şok,kədər,qəzəb,günahkarlıq,ümidsizlik,narahatlıq,qorxu,pessimistlik,donuqluq, həddindən
artıq əsəbilik,çarəsizlik,özünü hiss etməmək travma sonrasında verilən
emosional reaksiyalardır. İnamsızlıq,diqqətsizlik,unutqanlıq,bəzən intaharı
düşünmək,düşüncələrdə ümumiləşdirmələr ( hamı və hər şey pisdir),hallisünasiyalar, hadisə ilə bağlı göz önünə gələn görüntülər və hadisəni təkrar
müxtəlif zamanlarda yaşamaq (flashback) və sair kimi reaksiyalara da rast gəlmək
olur.
Fiziki
olaraq baş və sinə ağrıları, ürək bulanmalar, ürək döyüntüləri, səslərə qarşı həssaslıq,
iştahın artması və ya kəsilməsi, xroniki yorğunluq halları, nəfəs darlığı və
immunitetin zəifləməsi ilə tez-tez xəstələnmək və sair əslində bədənimizin
travma qarşısında özünü ifadə etməsidir.
İçə
qapanmaq, özünə qarşı laqeydlik, sosial həyatdan uzaqlaşmaq, narkotik və içkidən
istifadə etmək, qaçmaq, danışmaqdan imtina etmək, diqqətsizlik, eyni şeylə məşğul
olmaq və ya hər fəaliyyətdən tez bezib başqa şeylərə yönəlmək, heç bir şey
olmamış kimi davranmaq travmadan sonra rast gəlinən davranışlardır.
Bütün
ictimai və fərdi travmalar sonrasında bizim yaxşı, etibarlı, güvən içində bir həyatda
yaşadığımız inancı zədələnir. "Nə baş verir başa düşmürəm?", "Nə
edəcəyimi bilmirəm?" kimi reaksiyalar iqtisadi böhran kimi ictimai
travmalardan sonra üzə çıxan reaksiyalardır.
Travmaya
daha çox uşaqlar və yeniyetmələr şiddətli reaksiya verir. Uşaqlarda daha çox
qorxu və narahatlıqlara rast gəlinir. Qorxu əslində hər bir insanın təhlükə
qarşısında verdiyi normal reaksiyadır. Uşaqlar hadisələrin təkrarlanmasından, ölümdən,
ailəsindən ayrlmaqdan və ya yalnız qalmaqdan qorxurlar. Yaşanılan hadisədən
daha çox xəyal dünyalarının yaratdığı qorxuları da yaşaya bilirlər. Uşaqlarda ən
çox rast gəlinən yuxu rejimlərinin pozulmasıdır. Tək yatmaq istəməzlər, yuxuya
getməkdə çətinlik çəkə bilərlər, gecələr tez-tez oyana bilərlər, qorxulu yuxular
görə bilərlər. Belə vaxtlarda normal olaraq valideynlərinin yanında olmaq istəyirlər.
Uşaqlar stres yaşadıqları zaman daha balaca yaşlarına geri qayıda bilirlər (
altlarını isladırlar, barmaqlarını əmirlər, anaya yapışırlar). Valideynlər bu
davranışlar qarşısında sərt reaksiya verdikləri zaman bu davranışları daha da
çoxalır və şiddətli hal alır. Uşağı bu vəziyyətdən çıxarmaq üçün ilk əvvəl onu
başa düşmək vacibdir. Uşaqların qorxuları mənasız hesab edildikdə və buna görə
danlandıqlarında başa düşülmədikləri fikrinə düşüb özlərindən utanırlar, özlərini
rədd edilmiş və sevilmirmiş kimi hiss edirlər. Bu da qorxularının daha da
artmasına səbəb olar. Buna görə də uşaqlarınıza qulaq asın və sizinlə danışması
üçün onu cəsarətləndirin. Travmatik hadisələr qarşısında bəzən valideynlər daha
çox təsirlənir, özlərini ələ ala bilmədikləri üçün susmağa üstünlük verirlər.
Belə vəziyyətlərdə uşaqlarla öz düşüncə və hisslərini bölüşmək uşaqlarda da öz
hisslərini paylaşmağa cəsarətləndirər. Uşaqlara "bilirəm qorxursan" ,
"bu çox qorxunc bir hadisədir" kimi ifadələrlə emosiyalarınızı dilə gətirməniz
onu rahatladacaqdır. Çünki hadisələr qarşısında verdiyi reaksiyaların normal
olduğunu öyrənmək ona cəsarət verib rahatlamağına səbəb olacaqdır. Belə zamanlarda
uşaqlarla daha çox birlikdə zaman keçirilməlidir. Gündüz vaxtı onunla daha çox
oynayıb, birlikdə zaman keçirsəniz gecə rahat yatacaqdır. Bir müddət sizinlə
yatmaq istəyəcəkdir. Buna razı olun amma bu vəziyyətin uzun bir müddət davam
etməsinə imkan yaratmayıb. Məsələn onunla razılaşın ki 3-4 gün sonra normal vəziyyətinə
geri qayıdana kimi bu davranış (birlikdə yatmaq) davam edəcəkdir. Zaman dolanda
şərtinizə əməl edin. Uşağın günlük işlərdə sizə kömək etməsinə imkan yaradın. (
süfrəni yığışdırması, evi tozsoranlaması və sair). Uşaqlar təriflənməkdən həzz
alırlar. Xüsusən belə kritik zamanlarda uşaqların neqativ davranışları yerinə
pozitiv davranışları daha qabardılıb onları təqdir eləmək lazımdır. Məktəbə
getməkdən imtina edən uşaqlar mütləq məktəbə göndərilməlidir. Bu mövzuda məktəb
psixoloqundan kömək ala bilərsiniz.
Travma ilə necə mübarizə apara bilərik?
Məlumatlanmaq,
çox balaca da olsa həyata keçirə biləciyimiz öhdəliklərə boyun olmaq, sosial əlaqələrimizi
gücləndirmək, güvəndiyiniz insanlar və dostlarla sıx əlaqələr qurmaq, içə
qapanmaqdan qaçmaq.
Travma
qarşısında verdiyiniz reaksiyalar sizə yad olsa da digər insanların da göstərdiyi
normal reaksiyalardır. Siz deyil , başınıza gələn fəlakətlər anormal vəziyyətlərdir.
Heç bir zaman buna görə günahkarlıq hissi keçirməyin!
Fiziki
sağlamlığınıza diqqət edin. Sağlam həyat tərzi yaşayın, yaxşı qidalanın.
İdmanla məşğul olun! Dincəlmək üçün özünüzə zaman ayırın. Spritli içki və
narkotiklərdən uzaq olun.
Emosional
cəhətdən yaxın zamanlarda həyatınızda hansı dəyişikliklər baş verəcək onu
düşünün. Bu barədə məlumatlanın. Məsələn yaxın zamanda toyunuz olacaqsa evlilik
həyatı, qarşı cinslə bağlı, sizi pozitiv, neqativ fərqi yoxdu nələrin gözləməsi ilə əlaqədar
yaxınlarınızdan, böyüklərdən, mütəxxəssislərdən (həkim, psixoloq və sair)
informasiyalar alın. Özünüz neqativ hallar baş verərsə necə həll yollarından
istifadə etmənizlə bağlı düşünün.
Heç
zaman unutmayın! Başınıza gələn hadisələr sizin iradənizdən asılı olmayaraq baş
verdi və nə etsəniz də bunun qarşısını ala bilməyəcəkdiniz. Bu sadəcə sizin və
sizin doğmalarınızı başına gələn fəlakətdir kimi ümumiləşdirilmiş düşüncələrdən
qaçın. Hərəkətlərinizə diqqət edin. Həyatınızı qaydasına qoymağa çalışın və
unutmayın ki heç nə əvvəlki kimi olmayacaq. Sizin üçün vacib olan şeylər təbii
olaraq dəyişəcəkdir. Artıq mənasız olduğunu düşündüyünüz şeyləri həyatınızdan
çıxarın. Sizin üçün doğma və etibarlı olduğunu düşündüyünüz insanlarla daha çox
əlaqə saxlayıb, tez-tez görüşün. Çalışın keçmiş üçün heyifslənmək və gələcək
üçün narahatlıq keçirmək yerinə BU GÜNÜ yaşayın.
Nə zaman
psixoloqa müraciət etməlisiniz:
·
Fiziki
və ya psixoloji zərər görüb yaxud belə bir hadisəyə şahid olmusunuzsa, bu zaman
dəhşətli qorxu yaşayıb, çarəsizlik və ümidsizlik hiss etmisinizsə
·
Hadisə
ilə bağlı görüntülər gözünüzün qarşısından getmirsə
·
Üzərindən
uzun bir müddət keçsə sanki o hadisəni bu gün yaşayırmışsınız kimi hiss edirsəniz
(flashback)
·
Qorxulu
yuxular görürsəniz
·
Dinlədiyiniz
hər musiqi, oxuduğunuz hər yazı, qarşınıza çıxan hər bir şey o hadisəni sizə
xatırladırsa və siz buna qarşı emosional reaksiyalar verirsəniz
·
Həyata
və özünüzə qarşı laqeyd olmusunuzsa, heç bir şeydən həzz almırsınızsa
·
İnsanlardan
uzaqlaşıb, içinizə qapanmısınızsa
·
Bu
göstəricilər hadisədən bir ay keçsə də davam edirsə
·
Bu
reaksiyalar şəxsi, iş, sosial həyatınıza neqativ təsirlər edirsə
·
Yuxu
problemləri uzun zamandır davam edirsə
·
Qorxularınız
daha da artarsa
Bu zaman
bir profesionala, psixoloqa müraciət etməniz şərtdir. Psixoterapiya ilə bütün
bunlar düzələ bilir. Əks halda gün gündən göstəricilər daha da artacaq həyatınızı
dözülməz hala gətirəcəkdir.
0 rəy :
Yorum Gönder